II wojnę światową rozpoczęły naloty na bezbronne miasto Wieluń o godzinie 4.40. Najeźdźcy, za pomocą terroru, chcieli osiągnąć efekt podobny do hiszpańskiej Guerniki, wzbudzając lęk i strach ludności cywilnej. Zbombardowano domy, synagogę, kościół i szpital. Zginęło około 1000 osób. – Nad polskim niebem górowały czarne krzyże Luftwaffe. Owe czarne krzyże były uproszczeniem hitlerowskiej swastyki (…) To jeden z symboli tego, co wydarzyło się 1 września 1939 roku.

Drugim symbolem była heroiczna obrona Westerplatte. Polscy żołnierze bronili się przez 7 dni. Ich bohaterstwo stało się natchnieniem dla innych. Polscy celnicy i kolejarze uniemożliwili okupantom zdobycie mostów w Tczewie, a pracownicy Poczty Gdańskiej bronili honoru polskiego urzędnika, chcąc do końca służyć społeczeństwu. – Polska stała się pierwszą ofiarą dwóch antychrześcijańskich systemów totalitarnych: hitlerowskiego, nazistowskiego zachodu i sowieckiego wschodu.

Arcybiskup przypomniał o układzie Ribbentrop-Mołotow z 23 sierpnia 1939, który był czwartym rozbiorem Polski, a także o postawie aliantów, którzy nie powiadomili o nim władz naszego kraju. – Zostaliśmy sami. Wydano nas na wyniszczenie totalitarnym ustrojom (…) Naród polski, jako podmiot własnej kultury, tradycji, historii i dumy, miał przestać istnieć. Polacy mieli zostać niewolnikami rasy panów.

Mimo klęski kampanii wrześniowej, Polacy zaczęli tworzyć struktury podziemnego państwa, mające zabezpieczyć dalsze trwanie narodu i zorganizowali zbrojny opór przeciwko okupantom. Wybuch II wojny światowej był swoistą szkołą dla pierwszego pokolenia Polaków, urodzonych w wolnej, niepodległej Polsce. Ich postawa świadczyła o głębokim patriotyzmie i miłości do Ojczyzny na wzór powstańców styczniowych. Hierarcha przypomniał stwierdzenie szefa Kedywu płk. Józefa Rybickiego, który mówił, że patriotyzmu nie uczono w szkołach II RP, tylko nim oddychano. Zacytował fragment „Elegii o chłopcu polskim” K. K. Baczyńskiego: „I wyszedłeś, jasny synku, z czarną bronią, w noc”, podkreślając, że trafnie charakteryzuje on postawę młodych ludzi Pokolenia Kolumbów, którzy niestrudzenie bronili wolności swojej Ojczyzny. – Odarto ciebie z dzieciństwa i radości wieku młodzieńczego. Zostałeś skazany, by walczyć.

Arcybiskup wspomniał, że kiedy Stanisław Pigoń dowiedział się o tym, że Krzysztof Kamil Baczyński poszedł do pionu dywersji AK, powiedział do swojego kolegi, profesora Kazimierza Wyki: „Cóż, należymy do narodu, którego losem jest strzelać do wroga brylantami”. Metropolita krakowski zwrócił uwagę, że takimi brylantami byli: Krzysztof Kamil Baczyński, Tadeusz Gajcy, Wacław Bojarski, Andrzej Trzebiński, Zdzisław Ludwik Stroiński, Bronisław Onufry Kopczyński, Wojciech Mencel, Krystyna Krahelska, Teresa Bogusławska, Józef Andrzej Szczepański. Do tego pokolenia należał również Karol Wojtyła, który podczas okupacji angażował się w działalność teatralną, recytował utwory polskich romantyków, tworząc tym samym nowe pokolenie ludzi wysokiej kultury, którzy wiedzieli, że trzeba wziąć na siebie odpowiedzialność za los narodu.

Kończąc homilię, arcybiskup podkreślił, że 35 lat po zakończeniu wojny, 26 sierpnia 1980 roku, na Jasnej Górze, Prymas Wyszyński mówił o niezbędności suwerenności narodowej, moralnej, społecznej, kulturalnej i ekonomicznej. – Dzisiaj jesteśmy świadkami wielu wysiłków, aby „Polska była Polską”. Są one spłatą tej wysokiej ceny krwi żołnierzy września 1939 roku i tego Pokolenia Kolumbów, prawdziwych brylantów, które szły na szaniec, aby bronić honoru Polski (…) Trzeba służyć Polsce uczciwie i do końca, budując jej dobrą przyszłość.