W czasach komunizmu władze nie udzielały pozwoleń na pielgrzymki. Dziś przeżywamy ich renesans. Choć lansowany jest model życia łatwego i przyjemnego wielu znajduje czas, by odprawiać rekolekcje w drodze.

Cechą charakterystyczną pieszych pielgrzymek zdążających na Jasną Górę jest to, że idą w nich w dużej liczbie ludzie młodzi. Oczywiście starsi także, ale stanowią znacznie mniejszą część. To dlatego pielgrzymki są takie rozśpiewane, radosne a ich uczestnicy jakby nie czuli ciężaru kilometrów, które narzuca każdy dzień wędrówki. Pomimo tego widać rozmodlenie i skupienie. Najczęstszymi intencjami modlitwy przez ofiarę są odnalezienie drogi życiowej, prośba o dobrego współmałżonka, o dobrą pracę, dobre życiowe wybory.

Na świętą Górę Polaków wiedzie ponad 55 szlaków pielgrzymkowych, które przecinają całą Polskę. Ich długość waha się od kilku do kilkuset kilometrów. Niektóre szlaki wytyczono przed stuleciami np. z Warszawy czy Krakowa, inne dopiero w ostatnim trzydziestoleciu. Jedno jest wspólne i niezmienne: intencje ukryte w sercach i miłość do Matki Bożej. – Pielgrzymki są wyrazem miłości Polaków do Maryi a częstochowskie Sanktuarium jest tego najlepszym dowodem – zauważył abp Józef Kupny, metropolita wrocławski.

Historia pieszego pielgrzymowania na Jasną Górę sięga początków istnienia klasztoru. Duże zorganizowane grupy przybywają tu od XV wieku. Pierwsza zorganizowana pielgrzymka piesza przyszła do Sanktuarium w 1434 r. kiedy to po odrestaurowaniu Obrazu Matki Bożej zniszczonego po rabunkowym napadzie na klasztor, w uroczystej procesji przeniesiono Ikonę z Krakowa do Częstochowy. Ruch pielgrzymkowy nie zamarł także w czasie II wojny światowej. Piesza Pielgrzymka Warszawska przyszła nawet podczas Powstania Warszawskiego. Po wojnie liczba pieszych pątników, ze względu na uwarunkowania polityczne i społeczne, znacznie zmniejszyła się. Do połowy lat 70. piesze pielgrzymowanie ograniczało się jedynie do grup wyruszających z Warszawy i Łodzi. Z powodu różnych szykan inne pielgrzymki nie mogły się odbywać.

Piesze pielgrzymowanie zwiększyło się znacznie wraz z wyborem kardynała Karola Wojtyły na Stolicę Piotrową. W dniach 4-6 czerwca 1979 (pierwsza pielgrzymka Ojca Świętego do Ojczyzny) zgromadziło się na Jasnej Górze około trzech i pół miliona pielgrzymów, z których spora część przyszła pieszo. Ważny dla eklezjalnego wymiaru pielgrzymowania na Jasną Górę jest udział pątników z Europy i całego świata. Np. od 1980 roku Włosi wędrują w pieszych pielgrzymkach z trzech miast: Warszawy, Krakowa i Lublina. Niektóre z tych grup szczególnie "Communione a Liberatione" w oparciu o doświadczenia z jasnogórskiego ruchu pątniczego próbują organizować piesze pielgrzymki we własnym kraju, m.in. z Perugii do Loretto. Dla grup Niemców wędrujących razem z Polakami jest to okazja mimo trudnych spraw polsko-niemieckich w przeszłości, przeżywania wspólnoty, która staje się podstawą optymistycznej wizji przyszłości.

Pielgrzymowanie dla uczestników pochodzących z krajów, gdzie pielgrzymki są niemożliwe, spełnia funkcję zastępczą i pozwala przeżyć radość z możliwości tego, tak specyficznego manifestowania wiary. Pielgrzymki piesze trwają najczęściej kilka lub kilkanaście dni i stają się środowiskiem integralnej ewangelizacji, której pierwszym elementem jest dawanie świadectwa. Są rekolekcjami w drodze. Słowo Boże i codzienny udział w Eucharystii związane z trudem pielgrzymowania ułatwiają odkrywanie w sobie zdolności do wymagającej ofiary miłości bliźniego. Badania socjologiczne pokazują, że pielgrzymki są bardzo istotnym elementem polskiej pobożności. Są naszym narodowym fenomenem, który obejmuje cały kraj - od Bałtyku do Tatr.

Pielgrzymowanie niezmiennie wiąże się z trudem i wciąż chodzi w nim o to samo, „by zanieść swoje intencje na Jasną Górę”. Zmieniają się jednak okoliczności zewnętrzne pomocne zwłaszcza dla tych, którzy nie mogą wybrać się na całą pielgrzymkę lub nie mogą w ogóle pielgrzymować. Na stronach internetowych można znaleźć bieżące relacje z wielu pielgrzymek. Na specjalnie przygotowanych mapkach można dokładnie zobaczyć aktualne położenie danej grupy. Są serwisy prasowe relacjonujące każdy dzień pielgrzymowania.

Z roku na rok powstaje coraz więcej grup duchowego uczestnictwa w pielgrzymkach. Czasem liczba duchowych pielgrzymów przewyższa liczbę tych idących pątników. Między pielgrzymami na szlaku a tymi którzy w swych domach trwają na modlitwie wytwarza się wyjątkowa łączność i głęboka wieź. Jedni i drudzy polecają Bogu wzajemne intencje. Do grup duchowego uczestnictwa można zapisywać się on-line, bezpośrednio na stronach internetowych.

Najwięcej pątników gromadzi obchodzona 15 sierpnia uroczystość Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i 26 sierpnia, święto Matki Bożej Częstochowskiej. Największe, bo liczące po ok. 9 tys. osób pielgrzymki piesze to: warszawska, radomska i krakowska. Najdłuższą drogę, 638 kilometrów pokonują wierni z Helu na Kaszubach, którzy idą do Częstochowy prawie 3 tygodnie. Przychodzą także grupy nietypowe, takie jak „Nauczycielskie warsztaty w drodze” czy „Pielgrzymka młodzieży różnych dróg” gromadząca ludzi uzależnionych od alkoholu czy narkotyków. Swe pielgrzymki mają żołnierze, strażacy czy harcerze.

Każdego roku podczas pielgrzymek realizowane jest hasło roku duszpasterskiego w Polsce. W Roku Wiary pątnicy uczą się jak być solą ziemi, ożywiają swoją miłość do Jezusa i poznają prawdy wiary. – Wiara to nie emocje, to jest życie – przypomniał bp Krzysztof Nitkiewicz z Sandomierza. Podkreślił, że jeśli ta wiara będzie mocna, to będzie jak tratwa na oceanie świata, która ocali od zalewu wód. Pątnicy w drodze modlą się za Kościół, papieża, kapłanów, Ojczyznę, o kanonizację Jana Pawła II i w intencji Światowych Dni Młodzieży, które odbyły się w Krakowie.