Wraz ze świętowaniem w liturgii rzymskiej Bożego Narodzenia (25 grudnia) bardzo szybko zaczęto też celebrować Uroczystość Objawienia Pańskiego, czyli Epifanię – 6 stycznia (więcej o niej powiemy w 4. rozdziale książki). To wtedy, jak powie wybitny austriacki historyk liturgii Joseph A. Jungmann, zaczyna się tworzyć „po-celebracja” Bożego Narodzenia. Pojawiają się kolejne święta pomiędzy Bożym Narodzeniem a Epifanią. Do dzisiaj w naszej liturgii pozostało z tego okresu wiele takich celebracji. Zasadniczo jest nią oktawa Bożego Narodzenia. Podobnie było w wypadku Wielkanocy; tu pojawia się oktawa oraz kolejne uroczystości: Wniebowstąpienie i Zesłanie Ducha Świętego. Równolegle, aczkolwiek nieco wolniej, zaczyna się kształtować „przed-celebracja”, czyli czas przygotowania, który dzisiaj wiążemy z Adwentem.

Suche Dni 

W Rzymie ten proces rozpoczął się dosyć późno, a swoje korzenie miał w dniach, które pierwotnie nie miały nic wspólnego z Bożym Narodzeniem, a które nazywano Suchym Tygodniem albo Suchymi Dniami. Czym one były i skąd ich nazwa? W liturgii rzymskiej w ciągu roku były trzy momenty, w których Kościół zachęcał do tygodniowych rekolekcji. Był to czas zarezerwowany na post, modlitwę i przygotowanie, i miał miejsce w czerwcu, wrześniu oraz w grudniu. Do V wieku nie było natomiast takiego tygodnia w okresie wiosennym, z prostego powodu: ponieważ Kościół miał wtedy czterdzieści dni rekolekcji ze względu na okres Wielkiego Postu. W V wieku ów Suchy Tydzień pojawia się jednak na wiosnę jako element przygotowania do Wielkanocy, ale i do święceń kapłańskich, których udzielano właśnie na zakończenie Suchych Dni (nota bene do dzisiaj pozostała tego pamiątka w formie kanonu 1039 Kodeksu Prawa Kanonicznego, który nakazuje kandydatom do święceń odbyć przed ich przyjęciem przynajmniej pięciodniowe rekolekcje). Co ciekawe, każdy taki tydzień miał dwa szczególne dni: środę oraz piątek. To były dni postu. Święty Leon Wielki, papież z V wieku, w jednej ze swoich homilii zachęcał wiernych: „Przeto pośćmy w środę i piątek. W sobotę zaś wszyscy razem obchodźmy wigilię u św. Piotra Apostoła”[1]. Widzimy zatem, że w soboty organizowano nocne modlitewne czuwania w bazylice św. Piotra. Warto jednak zwrócić uwagę, że nie ma tu mowy o Bożym Narodzeniu. Co prawda mówi się o grudniowych Suchych Dniach, ale ten schemat celebracji dotyczył wszystkich czterech tygodni rekolekcji, które odbywały się w rzymskim Kościele w ciągu roku[2].

Preludium do Bożego Narodzenia

Właśnie wtedy, w V wieku, pojawia się Suchy Tydzień na wiosnę w pierwszym tygodniu Wielkiego Postu. Nie otrzymał on jednak własnego formularza mszalnego, ale prawdopodobnie przejął ten, który był używany wcześniej w grudniu. Tym samym w grudniu pojawiła się luka, którą trzeba było zapełnić nowo skomponowanym formularzem. I to właśnie w nim dostrzegamy pierwsze ślady Adwentu. Możemy te grudniowe Suche Dni umownie nazwać preludium do Bożego Narodzenia. Wtedy Kościół rzymski zaczyna czytać Ewangelię o zwiastowaniu, o nawiedzeniu św. Elżbiety i o narodzinach św. Jana Chrzciciela. Dokładnie te wątki odnajdujemy i we współczesnych formularzach oraz czytaniach adwentowych. Następnie w ramach tych czytań pojawiają się fragmenty Księgi proroka Izajasza, który do dzisiaj jest naszym głównym przewodnikiem przez adwentowe ścieżki. Warto jednak podkreślić, że w liturgii rzymskiej ten czas miał raczej radosny wydźwięk. Akcent kładziono na radość i świętowanie kulminacyjnego punktu, jakim była wigilia, czyli radosne nocne czuwanie. I chociaż w ramach tego tygodnia również poszczono, to jednak post miał być przygotowaniem, oczekiwaniem do wypełnienia radością, która przychodziła wraz z uroczystością. Nie ma tu jeszcze mocno zarysowanego wymiaru pokuty i umartwienia, które przyszły do nas z Galii, a dokładnie z Tours.

[1] Por. Św. Leon Wielki, Mowa 13 (Na post grudniowy 2), w: Mowy, tłum. K. Tomczak, Poznań – Warszawa –Lublin 1957, s. 45.

[2] Por. J.A. Jungmann, Liturgia pierwotnego Kościoła, tłum. T. Lubowiecka, Kraków 2013, s. 417-420.

Fragment książki ks. Krzysztofa Porosło “Przyjdź, Panie Jezu! Chrystus w tajemnicach roku liturgicznego” wydanej przez eSPe.