WIESŁAWA LEWANDOWSKA: – Gdy przeanalizuje się Pana zawodowe dokonania, można powiedzieć, że uprawia Pan tak rzadko dziś spotykane wszechstronne i pisarsko – a nawet poetycko – pogłębione dziennikarstwo, ze szczególnym uwzględnieniem dziennikarstwa śledczego; od niepokornych felietonów na blogu „chuligana”, po reportaże, wywiady i książki sięgające do korzeni współczesnego terroryzmu. Wreszcie przyszedł czas na „Łowcę smoków”... Dlaczego akurat ten autorski cykl reportaży telewizyjnych jest dla Pana teraz tak ważny?

WITOLD GADOWSKI: – Dlatego, że zarówno moje dotychczasowe doświadczenie, jak i obserwacja bieżących wydarzeń podpowiadają mi, iż czas najwyższy pokazywać ludziom te najbardziej ukrywane i maskowane – niestety także przez media – przyczyny zła dziejącego się w dzisiejszym świecie.

– Chodzi o dziennikarskie śledztwo w sprawie upodmiotowionego zła, o tropienie „złego”?

– Tak. Ten dziennikarski projekt narodził się w 2010 r., kiedy w Izraelu realizowaliśmy zdjęcia do filmu „Mitzvah” (o kulisach międzynarodowego handlu ludzkimi organami). Wtedy z Maćkiem Grabysą – jakby porażeni niezwykłością Ziemi Wybranej – zaczęliśmy się zastanawiać, czy nie uruchomić takiego myślenia dziennikarsko-filmowego, w którym pytamy o rzeczy najważniejsze...

– Czyli o sprawy religijno-duchowe?

– Tylko religijno-duchowe! Aspekt podróżniczo-konkretny mało nas interesował. Wyobraziliśmy sobie wtedy katolickiego księdza jako naszego „łowcę smoków”, który będzie jeździł po całym świecie i konfrontował swoje widzenie świata z różnymi duchowościami: z Tybetem, z Chinami, z Iranem. Zrobiliśmy pierwsze zdjęcia zapowiadające serial i wtedy zdarzyło się coś bardzo złego – nasz „duchowy łowca smoków” nagle porzucił stan duchowny... Zaraz potem drobiazgowo przez nas przygotowany projekt – z pomysłem na narrację, nawet na muzykę – już zaakceptowany przez TVP1 po opanowaniu telewizji publicznej przez PO został odrzucony. Wtedy Maciek Grabysa we współpracy z salezjanami zaczął robić filmy o prześladowaniu chrześcijan (seria „Prześladowani, zapomniani”). W końcu wspólnie udało nam się zrobić film o tzw. Państwie Islamskim... Ale ja ciągle miałem niedosyt.

– Niedosyt „Łowcy smoków”?

– Tak, dlatego postanowiłem, może zbyt śmiało, że sam będę to robił, że będzie to naprawdę mocny cykl o zmaganiu się dobra i zła w dzisiejszym świecie. Oczywiście, natychmiast pojawiło się mnóstwo problemów z telewizją, mimo danego mi przez nowe władze TVP w 2016 r. zielonego światła. Do tej pory udało mi się zrobić sześć odcinków.

– Pierwszy z nich poświęcił Pan mafii sycylijskiej, Ndranghecie. Dlaczego?

– Dlatego, że Ndrangheta jest największą mafią w Europie, najbogatszą, najbardziej brutalną i wpływową – zajmuje się najbardziej spektakularną działalnością przestępczą, przemytem narkotyków, handlem bronią, a ostatnio przemytem uchodźców – a przy tym bardzo silnie, oczywiście wyłącznie deklaratywnie, zrośniętą z katolicyzmem. Chciałem zgłębić ten fenomen zła, ale nie przez zwykłe dziennikarskie chodzenie utartymi ścieżkami – postanowiłem dotrzeć do mafiosów. W Kalabrii odkryłem biedne, zacofane, choć piękne Włochy, okolice San Luca z bardzo twardą kulturą Ndranghety.

– Twardym złem? Widać je tam gołym okiem?

– Zło zazwyczaj bywa tym groźniejsze, im mniej je widać, im bardziej zamaskowane. W San Luca 80 proc. mężczyzn należy do Ndranghety. Rozmawiałem z „żołnierzem” mafii, który, mimo że sporo już odsiedział, nadal działa w Ndranghecie, jest przy tym bardzo religijny, byłem z nim na Mszy św. Wysłuchałem skarg mafijnego przedsiębiorcy, któremu w wyniku śledztwa akurat zabrano hotel. Dotarłem też do jednego z przywódców Ndranghety, którego jednakże mogłem nagrać tylko ukrytą kamerą... Powstał film pt. „Diabeł zatrzymał się w Kalabrii”.

– Wbrew poprawności politycznej odważył się Pan nazwać zło po imieniu?!

– Tak, w tym filmie pytam wprost o diabła – nie wstydzę się religijnych pytań o dobro i zło. I wszędzie, gdzie jestem, staram się pytać o diabła. Pytam wszystkich, czy jest szatan, czy go nie ma, jak go pojmują...

– Jak odpowiadają?

– Włosi w Kalabrii odpowiadali tak, jak my byśmy odpowiadali... Mają, rzecz jasna, swój dość ciasny sposób rozumienia honoru i religii. Byliśmy w sanktuarium Ndranghety w górach – Santa Maria di Polsi, gdzie raz do roku odbywają się ogromne pielgrzymki mafii z całego świata.

– Pański film nie jest jednak zachwytem nad mafijną religijnością?

– Jest o pewnym rozdwojeniu, o tym, że można być religijnym tak jak oni i być zwiedzionym przez szatana. Tym pierwszym filmem z serii duchowych reportaży ze świata chciałem pokazać, że szatan działa także w Kościele katolickim, a Ndrangheta to szatan wcielony w społeczeństwo kalabryjskie.

– Czy takie filmowe dotykanie szatana napawa Pana pesymizmem?

– To by świadczyło, że on jest skuteczny. Ale, oczywiście, wszystkim naszym działaniom towarzyszą jakieś dziwne, nieoczekiwane zdarzenia, złe i dobre. Gdy po doświadczeniach kalabryjskich bardzo smutni wracaliśmy przez Neapol – który też nas przygnębił, jako że jest już zupełnie nieeuropejski – na lotnisku spotkaliśmy pielgrzymów z całego świata, udających się do Polski na Światowe Dni Młodzieży.

– Powiało nadzieją?

– Tak. Cały samolot śpiewał i modlił się. Wtedy zrozumiałem, że nie ma przypadków – wydostaliśmy się z ciemnej strony i znowu dotknęliśmy prawdziwej wiary w Jezusa Chrystusa, który był obecny między tymi ludźmi... Potem w Krakowie przeżyłem niezwykłe doświadczenie Dni Młodzieży i wtedy pomyślałem, że Chrystus nie pozwala mi odpocząć. Misją „Łowcy smoków” ma być pomaganie ludziom w odkrywaniu mechanizmów działania szatana, przypominanie miejsc zapomnianych przez media, w których zło wciąż grasuje.

– Dlaczego wybór „Łowcy smoków” padł na Tadżykistan?

– Dlatego, że tam żyją ludzie zapomniani, których świat omija... To biedny kraniec świata, kraj rządzony przez postsowieckiego dyktatora i przez swoisty miks islamu z sowietyzmem. Mam wrażenie, że tam dotknęliśmy materii, w której diabeł działa w dwójnasób. Kapusie, szpicle, tajna policja, łapówki na każdym kroku, niemal totalna erozja systemu islamskich wartości religijnych, atrofia zupełna. Spotkaliśmy bardzo ostro pijących muzułmanów, co świadczy o tym, że człowiek sowiecki wziął górę nad religijnym...

– Jaki jest więc tamtejszy islam?

– Większość to sunnici, ale ten ich islam jest bardzo zdegenerowany, taki „na dwoje babka wróżyła”. Jest tam też odmiana islamu wywodząca się z korzeni uzbeckich, a więc islam walczący, islam dżihadu i tzw. Państwa Islamskiego. Tadżykowie znani są z tego, że są dobrymi żołnierzami, zawsze chętnie zasilali szeregi tzw. Państwa Islamskiego. Ponadto – i to kolejny dowód na wyjątkową aktywność diabła – tamtędy wiedzie największy w świecie szlak przemytników heroiny, którym stale przepływa ponad 3 tys. ton tego narkotyku z Afganistanu. Tadżykistan był dla mnie naprawdę fizycznym doświadczeniem czegoś bardzo złego. Wyjeżdżając stamtąd, czułem ulgę.

– Potem był Irak... Dlaczego?

– Interesował nas sufizm, mistyczny odłam islamu, właśnie jako ścieżka duchowa; chcieliśmy spróbować przyjrzeć się mu od środka, uczestniczyliśmy w obrzędzie bractwa Quadriya, bardziej radykalnego z dwu istniejących tam bractw sufickich.

– Jakim cudem było to możliwe?

– W czasie realizacji filmu „Insha Allah. Krew męczenników” poznaliśmy wielu Kurdów i to dzięki ich pomocy byliśmy tam traktowani jako swoi, mogliśmy się znaleźć na bardzo wewnętrznych obrzędach i na własne oczy oglądać niesamowite zjawiska – przebijanie się na wylot, zjadanie pochodni...

– Pojawiło się pytanie o moc szatana?

– Polski sufi Andrzej Saramowicz tłumaczył mi, że to właśnie ta niezwykła ścieżka duchowa daje człowiekowi nadludzką odporność. Mnie zastanawia jednak, skąd pochodzi ta odporność – od dobrego czy jednak od złego, bo przecież dobro nie wymaga od człowieka samookaleczania się. Z tym pytaniem zostawiłem widzów, pokazując im tę właśnie najbardziej pokojową tradycję islamską...

– Po mistycznych przeżyciach Wschodu „Łowca smoków” zderza widzów z brutalnością dzisiejszej Europy. Dlaczego Berlin?

– Dlatego, że jest to najlepsze miejsce, by pokazać obraz inwazji nowych przybyszów z krajów islamskich. W dniu naszego wyjazdu z Berlina zdarzył się tam pierwszy zamach; ciężarówka – zginął w niej polski kierowca – wjechała w tłum na jarmarku, który odwiedzaliśmy codziennie z kamerami. I to była brutalna odpowiedź na wcześniejsze pytania kolegów z ekipy: „Ale o czym ty robisz ten film?”... Niestety, taki był epilog tego „europejskiego” odcinka „Łowcy smoków”. To był film o zagrożeniu, które wisi w powietrzu, które jest wciąż bagatelizowane.

– Bo nie zauważa się duchowego zła...?

– Dlatego właśnie chcemy ostrzegać Polaków, aby byli bardziej uważni w tych duchowych sprawach. Realizując „Łowcę smoków”, chciałem – powiem nieskromnie – stworzyć nowy rodzaj reportażu, reportaż duchowy. Chciałbym pokazywać, że istnieje duchowość, że ona jest taką samą realnością jak to, co nas fizycznie dotyka. Najlepszym tego przykładem był nasz reportaż z Iranu; wprawdzie opisuje bardzo odległą od naszej, szyicką tradycję duchową, jednak warto zwrócić uwagę, że wszyscy nasi rozmówcy powtarzają jedno: bez moralności, bez religii świat zginie. Pokazujemy – ku refleksji – że taki właśnie jest język debaty politycznej w dzisiejszym Iranie.

– Politycy nie wstydzą się mówić o duchowym wymiarze życia?

– Tam nawet w ekonomii mówi się o duchowości... Ogłaszając nowy etap w ekonomii państwa, nazwali go „epicką ekonomią”.

– To jedyne i ostatnie takie miejsce na świecie?

– Spośród tych, które odwiedziłem, na pewno jedyne, gdzie osoby publiczne tak wprost zwracają uwagę na znaczenie pierwiastka duchowego. Wsiąkaliśmy w tę irańską atmosferę z coraz większą fascynacją. Iran to wciąż kraj poetów, niezwykłej sztuki i kultury, tam ludzie nawet nie krzyczą na siebie... Chciałbym, żeby w Polsce było choć jedno środowisko, które tak traktuje sztukę i artystów, jak robią to w Iranie. Tam wszędzie widać ludzi czytających książki, obładowanych książkami. Widać kult kultury i nauki.

– I dzieje się to w kraju przez zachodni świat uznawanym za siedlisko szatana...

– Wyobrażamy sobie Iran zasnuty czarną chmurą proroka Chomeiniego, tymczasem wolność, swoboda życia jest tam zaskakująca. Kobiety są bardzo aktywne społecznie, wykształcone, są ważnym motorem życia Iranu. W tej islamskiej republice obowiązują, rzecz jasna, pewne restrykcje polityczne, jednak być może właśnie dzięki jej fenomenowi Iran jest dziś jednym z nielicznych niepodległych krajów na świecie... Idzie własną drogą, nie tak jak my... A jego wpływy tworzą „korytarz irański” aż do Arabii Saudyjskiej. Jednak z Iranu nie wychodzą te złe prądy, które objawiają się dziś na Bliskim Wschodzie. W Iranie zrozumiałem, że diabłem Bliskiego Wschodu jest Arabia Saudyjska.

– Przez swoje nieprzyzwoite bogactwo?

– Tak. To ona hojnie finansuje terroryzm wahabicki. Chciałbym tam pojechać i zrobić film, ale to jest chyba niemożliwe...

– Co więc dalej na drodze „Łowcy smoków”?

– Bardzo chciałbym pojechać do Indii, choć bardzo boję się tego kraju „anty-Dekalogu”, w którym wszystkie nasze przykazania są zanegowane. Reportaż duchowy z Indii – skąd na zachód płynęły w XX wieku duchowe fascynacje – mógłby być finałem naszego cyklu.

– Nie reportaż duchowy z Polski?

– Polska ma być bohaterem jednego z odcinków i zapewne będzie to jeden z ostatnich reportaży cyklu, bo właśnie kończy mi się umowa z TVP... A z Polską mamy też wielki duchowy kłopot; wydaje się, że ma wreszcie wielką szansę – której nie docenia – że może wreszcie pójść własną drogą, bo jest jednym z nielicznych realnie katolickich krajów w Europie. Jeżeli nie zrezygnujemy z tego naszego pierwiastka duchowego, ale go pogłębimy, to będą do nas przyjeżdżać Europejczycy, by oddychać nieskażonym duchowym powietrzem...

– „Łowca smoków” się rozmarzył?

– Niezupełnie. Już dziś spotykam Belgów, Duńczyków, Holendrów, którzy mówią mi, że Polska jest dla nich nadzieją. Mówią: jeżeli się nie poddacie biurokracji europejskiej, nie wpuścicie islamu w takim zakresie, jak to się stało w Europie, to będziecie ostoją normalności i spokoju. Bezpieczeństwo i spokój stają się najważniejszym towarem Polski, także gospodarczą nadzieją. A co do marzeń, to chciałbym po prostu robić te reportaże duchowe, by ludzie wiedzieli, że jest Bóg i jest też szatan.

– Sądzi Pan, że ludzie naprawdę chcą to jeszcze wiedzieć?

– Przyznaję, że czasem szatan każe mi wątpić... W środowisku dziennikarskim jestem non stop krytykowany, władze telewizji zaczynają kręcić nosem, że nie ma komercyjnych wyników oglądalności. Słyszę pytania: O czym to jest?! Dla kogo to jest?! Kogo to interesuje?! Właśnie dlatego muszę, powinienem to robić.

* * *

Witold Gadowski - dziennikarz, poeta, autor reportaży (m.in. wraz z Przemysławem Wojciechowskim cyklu o współczesnym terroryzmie pt. „Tragarze śmierci”), produkcji filmowych i telewizyjnych, opowiadań, wierszy, piosenek, publikacji internetowych oraz powieści ( „Wieża komunistów”, „Smak wojny”). Laureat licznych nagród.