Paweł Szuppe

Lata siedemdziesiąte XX w. to czas, kiedy w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej i Europie Zachodniej pojawiają się różne określenia nowych zjawisk społeczno-kulturowych, grup odwołujących się do rozmaitych form religijności, mistycyzmu, duchowości. Ponieważ są one alternatywne w stosunku do wielkich religii świata (zwłaszcza chrześcijaństwa), niejednokrotnie burzące istniejący ład społeczny, otrzymują nazwy o zabarwieniu pejoratywnym: nowe ruchy religijne, kulty, sekty, psychokulty, kulty destrukcyjne, quasi- bądź pseudoreligie.

Na ich czele często stają ludzie żądni władzy i pieniędzy, którzy pod przykrywką stowarzyszeń czy grup religijnych starają się zaspokoić swoje ambicje, głosząc własne nauki, nowy porządek rzeczy i ład moralny. Pod koniec lat osiemdziesiątych XX w. grupy te przenikają do Polski, gdzie znajdują dość podatny grunt. Przy tej okazji warto przypomnieć, że polskie społeczeństwo jest ponad pół wieku poddawane procesowi ateizacji przez system komunistyczny, a 17 maja 1989 r. zostaje wprowadzona liberalna ustawa o rejestracji nowych związków wyznaniowych, odwołująca się do wolności myśli, sumienia i wyznania. Od tego roku następuje proces legalizacji rozmaitych form religijności, sekt, kultów. Rozpoczyna się identyfikacja nowych religii, które od samego początku negatywnie wpisują się w polski krajobraz kulturowy (liczne zaginięcia młodych, tragedie rodzinne, przestępstwa, psychomanipulacja, „pranie mózgu").

Dlaczego sekty stanowią społeczne zagrożenie i czym przyciągają młodych ludzi?

Nie sposób udzielić jednoznacznej odpowiedzi na postawione pytanie, ale można pokusić się o wskazanie pewnych specyficznych cech, sprzyjających ich „atrakcyjności". Jedną z podstawowych przyczyn stanowi możliwość doświadczenia rzeczywistości wyższej, nadnaturalnej, duchowej, dostępnej tylko dla wybranych (wtajemniczonych). Wiele sekt ma rygorystyczne zasady etyczne, często o absurdalnym, nierealnym i wręcz niemoralnym charakterze. Wspólnoty te wykorzystują niskie instynkty, oparte na „okrutnym idealizmie", gotowym „na wszystko", który jest cechą wielu młodych, niespokojnych i poszukujących osób. Inną „wartością" proponowaną ludziom przez określone grupy kultowe jest wskazywanie drogi życia przez łatwe, proste, pośpieszne wskazówki na codzienne problemy oraz stosowanie „czarno-białych klisz", dających gotowe odpowiedzi na wszystko.

Oprócz propozycji stworzenia „szczęścia na ziemi" sekty proponują zaspokojenie wewnętrznych pragnień człowieka, do których należą: tęsknota za „prawdziwą rodziną"; poczucie ważności, akceptacji, zrozumienia, życzliwości; przezwyciężenie trudnych sytuacji życiowych (zawód miłosny, kryzys emocjonalny, cierpienie po stracie bliskiej osoby). Do tych czynników należy także doliczyć „analfabetyzm religijny", czyli brak znajomości podstaw własnej wiary, fascynację okultyzmem i ezoteryką, mentalność sekciarską, tzn. podatność na wszelkiego rodzaju nowinkarstwo oraz bezrefleksyjne i bezkrytyczne przyjmowanie podawanych informacji.

Współcześnie działające sekty wykorzystują również rozczarowanie publicznymi autorytetami, wielkimi instytucjami, a także kryzys gospodarczy oraz trudną sytuację na rynku pracy, oferując młodemu człowiekowi zatrudnienie i zaspokojenie potrzeb materialnych, finansowych czy terapeutycznych.

Na czym polega niebezpieczeństwo, które niosą ze sobą sekty?

Najprościej można odpowiedzieć, że tego typu grupy posiadają totalitarny charakter. Ich podstawowym celem jest zdobycie całego człowieka, czyli zawłaszczenie jego psycho-fizyczną sferą. Sekty uderzają w podstawowe prawa i wolności przysługujące każdemu człowiekowi. Przyczyniają się do zniszczenia osobowości, indywidualności przez przyswajanie „grupowej" mentalności, wykluczenie samodzielnego myślenia, przyjmowanie wyłącznie narzuconych form zachowania i poglądów. Tworzą opozycyjną mentalność „my-oni" wskutek całkowitej izolacji od społeczeństwa, traktowania rzeczywistości poza grupą jako radykalnego zła oraz przejawiają niechęć do zewnętrznego świata, godząc w rodzinę, rządy, edukację, media. Ponadto wykorzystują czas i energię, doprowadzając do fizycznego i psychicznego wyczerpania członków grupy. Pozbawiają intymności, prywatności przez zerwanie lub poważne ograniczanie międzyludzkich relacji i więzi (rodzina, przyjaciele, znajomi). Nierzadko zawłaszczają finansowymi środkami adeptów, stosując presję prowadzącą do oddania grupie znacznych kwot pieniężnych. Zniewalają, bezdyskusyjnie poddając członków nauczaniu i dyrektywom grupy oraz stosując metody łamania woli (niskoproteinowe diety, niedostateczna ilość snu, zastraszanie, wzbudzanie „poczucia winy").

Mówiąc o zagrożeniach płynących ze strony sekt, nie można pominąć skutków nadużyć i ich wpływie na człowieka. Jedną z konsekwencji jest utrata tożsamości, charakteryzująca się niemożliwością istnienia poza grupą oraz odrzuceniem dawnego, tzn. sprzed przystąpienia do grupy, stylu życia, czego efektem jest nadanie nowego imienia. Do tego należy dodać zmiany osobowości, przejawiające się postawą odrzucenia i nienawiści wszystkiego, co zewnętrzne. Występuje także społeczna dezorientacja, polegająca na utracie zdolności funkcjonowania w ogólnoludzkiej społeczności. Pojawiają się problemy z podejmowaniem prostych decyzji, zmiana widzenia świata (postrzeganie rzeczywistości oczami liderów, duchowych mistrzów, nauczycieli), naiwność wobec życia. Wśród konsekwencji nadużyć należy wymienić również paranoję, czyli manię prześladowczą. Polega ona na tym, że wszelka krytyka z zewnątrz zostaje odebrana jako atak na wartości grupy, a jednocześnie samo grupa uzurpuje sobie nieograniczoną wolność w napiętnowaniu zewnętrznego świata. Chyba najgorszym nadużyciem ze strony sekt jest wpajanie adeptom bolesnego kompleksu winy przez obarczanie odpowiedzialnością za dawny sposób życia, używanie lęku będącego środkiem zapobiegającym krytycyzmowi oraz wpajanie fobii przed odejściem, zewnętrznym otoczeniem, zemstą grupy, dezaprobatą, utratą zbawienia.

Jakie są zatem czynniki znamionujące przynależność bliskiej osoby do sekty?

W literaturze przedmiotu na pierwszym miejscu jest wymieniana dieta. Jednostka przestaje spożywać produkty, które dotychczas lubiła lub zwyczajowo spożywała (mięso, jajka, ryby, żółty ser, świąteczne potrawy). Zaczyna przyrządzać sobie lub prosi o przygotowywanie wegetariańskich potraw z dużą domieszką orientalnych przypraw, piecze pszenne placki bez zakwasu i jajek. Pije duże ilości wody oraz parzy ziołowe herbaty. Unika dotykania pewnych produktów oraz naczyń, wydziela własne nakrycie stołowe. Drugi ważny czynnik stanowi zewnętrzny wygląd. Osoba zaczyna inaczej ubierać się, tzn. przesadnie elegancko lub w charakterystyczny zestaw, preferuje określony kolor, zakłada dziwne szaty, przypina plakietki. Przesadnie dba o higienę (stałe pory) bądź zupełnie jej zaprzestaje. Radykalnie zmienia dotychczasową fryzurę. Nosi na szyi różnego rodzaju amulety, koraliki, woreczki, chociaż ich wcześniej nie używała. Istotne znaczenie ma też zmiana przyzwyczajeń. Jednostka rezygnuje z rozrywek (oglądanie telewizji, słuchanie radia, muzyki) lub nagminnie z nich korzysta (orientalna muzyka, nagrane przemówienia duchowych mistrzów, religijne nauki). Zaprzestaje dotychczasowych form spędzania wolnego czasu. Unika spotkań z rodziną, przyjaciółmi, znajomymi.

Do tych czynników warto dodać zmiany o religijnym podłożu. Bliski zamyka się we własnym pokoju na wiele godzin, śpiewając lub pozostając w stanie letargu, uśpienia (siedząc, leżąc). Zmienia wystrój swojego otoczenia (kwiaty, ołtarzyk, świece, kadzidła). Zbiera nietypowe rzeczy (zdjęcia i obrazy przedstawiające kolorowo ubrane postacie, diabły, czaszki, krzyże). Niespodziewanie dla członków rodziny interesuje się sprawami wiary (czytanie Biblii, publikacji o dziwnych tytułach, ulotek, broszur) lub przestaje zajmować się religijnymi kwestiami (uczestnictwo w kościelnych nabożeństwach, obchodzenie tradycyjnych świąt). Namawia domowników do rozmów na religijne tematy, proponuje lektury, filmy, jednocześnie krytykując ich poglądy.

Należy także zwrócić uwagę na występowanie nowych zwyczajów. Osoba prowadzi ożywioną korespondencję (listy, Internet, telefoniczne rozmowy o stałych godzinach lub nietypowych porach). Pojawiają się nowi, dziwnie zachowujący się znajomi, nachodzący dom. Bliski znika z domu mówiąc, że uczestniczy w różnych kursach (językowy, podnoszący twórcze możliwości, biblijny). Przestaje wracać do domu na noc, a po powrocie nie potrafi podać przekonującej przyczyny, gubi się w wyjaśnieniach. Często zaniedbuje obowiązki, opuszczając szkolne lekcje bądź zaniedbując pracę. Wydaje poważne sumy na zakup książek, kadzideł, opłacanie kursów. Próbuje pożyczać pieniądze od rodziny, znajomych lub rozdaje własne oszczędności czy osobiste rzeczy. Dokonuje kradzieży przedmiotów, pieniędzy, chwaląc się swoim sprytem i bezwzględnością.

Co w takim razie można zrobić, gdy bliska osoba związała się z sektą?

Pierwszą rzeczą, którą trzeba uczynić, to zachować spokój, rozsądek, nie wpadać w panikę. Należy również unikać najczęściej popełnianych błędów, dotyczących aprobaty nowych zachowań, lekceważenia problemu, zaprzeczania i unikania tematu, utraty nadziei, samoobwiniania, poniżania i atakowania ofiary, szukania wytłumaczenia (racjonalizacja), fałszywego założenia o wolności wyboru, negowania psychomanipulacji. Nie wolno pod żadnym pozorem krytykować grupy. Podczas rozmów używać pytań, a nie stwierdzeń. Utrzymywać kontakt i budować klimat zrozumienia, życzliwości, szacunku oraz miłości. Ważną rzeczą jest skontaktowanie się ze specjalistami, a także zbieranie informacji na temat grupy (nazwa, adresy, telefony, propagandowe materiały). Nie należy wspierać osoby finansowo, lepiej ofiarować mu jakąś osobistą rzecz, przywołującą miłe wspomnienia. Trzeba jasno określić swoje stanowisko, czyli nie dopuszczać, by bliski występował w roli „misjonarza" (nawracanie, przekonywanie).

Jakie zatem płyną z tych krótkich rozważań rady dla młodzieży?

Często spotykając w swoim życiu sympatycznych i przyjaznych ludzi, którzy proponują interesujące spotkanie, młody człowiek powinien poznać podstawowe cele grupy, pełną nazwę wspólnoty oraz imię i nazwisko przywódcy, pozytywne i negatywne cechy organizacji. Dopóki nie dowie się, z kim ma do czynienia, nie powinien zwierzać się nowym znajomym z własnych problemów ani podawać swojego numeru telefonu i adresu. Jeśli osoby, które zyskują od pierwszego kontaktu sympatię młodego człowieka, zapraszają go na spotkanie i nie udzielają konkretnych odpowiedzi na zadawane im pytania, ale posługują się ogólnikami, szybko i zręcznie zmieniają temat rozmowy, tłumaczą, że niezbyt orientują się w kwestiach, o które są pytane, zapewniają, że najlepiej będzie spotkać się i zapytać osób bardziej kompetentnych, należy zachować szczególną ostrożność.

Gdzie szukać pomocy?

Chcąc uzyskać fachową i kompetentną pomoc na temat sekt i zagrożeń z nimi związanych, należy zwrócić się do instytucji specjalizujących się w tej problematyce. Warto polecić Dominikańskie Ośrodki Informacji o Nowych Ruchach Religijnych i Sektach w Gdańsku, Krakowie, Łodzi, Poznaniu, Szczecinie, Warszawie i Wrocławiu (adresy dostępne na stronie internetowej www.sekty.eu). Spośród innych ośrodków świadczących pomoc należy wymienić:

KRAKÓW:
Dominikańskie Centrum Informacji o Nowych Ruchach Religijnych i Sektach - OŚRODEK W KRAKOWIE
Adres: Klasztor oo. Dominikanów
ul. Dominikańska 3/24, 31-043 Kraków
Kontakt: tel.: 12 423 11 81, tel. kom.: 606 329 362,
e-mail: osrodek.krakowski@gmail.com
www.badzwolny.eu

POZNAŃ:
Dominikańskie Centrum Informacji o Nowych Ruchach Religijnych i Sektach - OŚRODEK W POZNANIU
Adres: Klasztor oo. Dominikanów
ul. Kościuszki 99, 861-716 Poznań
Konsultacje telefoniczne: tel. 668 417 266 w czwartek: 16.00 - 20.00
Kontakt: tel.: 61 852 31 34
e-mail: osrodek.poznan@gmail.com
www.badzwolny.eu

WARSZAWA:
Dominikańskie Centrum Informacji o Nowych Ruchach Religijnych i Sektach - OŚRODEK W WARSZAWIE
Adres: Klasztor oo. Dominikanów
ul. Dominikańska 2, 12-741 Warszawa
Kontakt: tel. 22 543 99 99, fax: 22 543 99 02
e-mail: osrodek.warszawa@gmail.com
www.badzwolny.eu

GDAŃSK:
Dominikańskie Centrum Informacji o Nowych Ruchach Religijnych i Sektach - OŚRODEK W GDAŃSKU
Adres: Klasztor oo. Dominikanów
ul. Świętojańska 72, 80-840 Gdańsk
Kontakt: tel.: 795 516 463
e-mail: osrodek.gdansk@gmail.com
www.badzwolny.eu

WROCŁAW:
Dominikańskie Centrum Informacji o Nowych Ruchach Religijnych i Sektach - OŚRODEK WE WROCŁAWIU
Adres: ul. Nowa 4/1b, Wrocław
Korespondencja: Klasztor oo. Dominikanów
Pl. Dominikański 2, 50-159 Wrocław
Kontakt: tel. 71 341 99 00
e-mail: osrodek.wroclaw@gmail.com
www.badzwolny.eu

Paweł Szuppe, teolog, religioznawca, katecheta, pracownik dominikańskiego Ośrodka Informacji o Nowych Ruchach Religijnych i Sektach.

Bibliografia

Bąk-Buczak E., Sekta - zagrożenie dla młodych, Edukacja i Dialog 4(2004), s. 67-72.

Ilnicka R.M., Sekty - zagrożenie XXI wieku, Wychowanie na Co Dzień 3(2008), s. 3-5.

Mikrut G., Wiktor K., Sekty za zamkniętymi drzwiami, Kraków 2004.

Prokop J., Uwaga rodzice! - Sekty, Warszawa 1994.

Rowiński G., W niewoli sekt. Podręcznik dla dowódców, Warszawa 2001.

Szczepanik A., Sekty w oczach młodzieży, Edukacja i Dialog 9(2005), s. 48-52.

Szostak M., Sekty destrukcyjne. Studium metodologiczno-kryminalistyczne, Zakamycze 2001.

Szuppe P., Sekty. Realne zagrożenie, Warszawa 2007.

Zimniak-Hałajko M., Raj oswojony. Antropologia nowych ruchów religijnych, Gdańsk 2003.

Zwoliński A., Anatomia sekty, Radom 2004.