W Katechizmie Kościoła Katolickiego czytamy: „Sakrament małżeństwa jest znakiem związku Chrystusa i Kościoła. Udziela on małżonkom łaski miłowania się wzajemnie tą miłością, jaką Chrystus umiłował Kościół. Łaska sakramentu udoskonala zatem ludzką miłość małżonków, umacnia ich nierozerwalną jedność i uświęca ich na drodze do życia wiecznego” (1661). Nasuwają się jednak pytania: Jak się to dzieje? W jaki sposób łaska sakramentu udoskonala ludzką miłość? Jak to się dzieje w codziennym życiu?

Jak trwać w miłości?

Sami doświadczyliśmy, więcej – głęboko przeżyliśmy, że jeżeli się nawzajem wysłuchamy do końca, jeżeli nie będziemy sobie przerywać, nie będziemy tylko czekać, aż drugie z nas skończy mówić, bo samemu ma się coś bardzo ważnego do powiedzenia, jeżeli w konsekwencji tego wysłuchania będziemy próbowali lepiej zrozumieć siebie nawzajem, a nie osądzać wszechobecnym: „ty zawsze”, „ty nigdy”, „ty znowu”, „z tobą nie można się dogadać”, jeżeli przestaniemy dyskutować, kto ma rację, ale spróbujemy podzielić się sobą, swoim przeżywaniem sytuacji i wydarzeń, jeżeli wreszcie będziemy potrafili sobie przebaczyć i nie będziemy żywić uraz, to nasze relacje zaczną tracić kolce. Drugie z nas staje się na nowo interesującym człowiekiem, piękną i bliską osobą. Możemy się bardziej spotkać, a mniej rozmijać w naszych relacjach, a słowa o jedności małżeńskiej zaczynają być bardziej realne.

Dzieliliśmy się tymi doświadczeniami z innymi parami na Wieczorach dla Zakochanych, a z małżeństwami podczas warsztatowych rekolekcji Spotkania Małżeńskie. Okazało się, że im także zaczęło to pomagać. Na podstawie doświadczeń własnych i coraz większej liczby uczestników tych rekolekcji sformułowaliśmy zasady dialogu: pierwszeństwo słuchania przed mówieniem, rozumienia przed ocenianiem, dzielenia się przed dyskutowaniem, a nade wszystko – przebaczanie. Niby takie proste, takie oczywiste, a jakże nieraz trudne w codziennej rzeczywistości! Zasady te, rozwijane i pogłębiane w indywidualnym kontekście doświadczeń życiowych wielu tysięcy małżeństw, spowodowały prawdziwie kopernikański przewrót w życiu wielu z nich. Jednakże każdą z tych zasad trzeba było wzmocnić, obudować, przyjrzeć się, co ułatwia, a co utrudnia wysłuchanie, zrozumienie i dzielenie się sobą. Pomogła w tym wiedza z zakresu psychologii komunikacji.

Pomoc psychologii komunikacji

Zaczęliśmy – zarówno w naszym małżeństwie, jak i w całym środowisku Spotkań Małżeńskich – przyglądać się uczuciom, nieraz bardzo silnym emocjom, które pojawiały się w sytuacjach wzajemnego niezrozumienia, w stresie spotęgowanym zmęczeniem. Te emocje ujawniały się w wymówkach, pretensjach, oskarżeniach. Kiedy jednak potrafiliśmy wyjść poza krąg wzajemnej negacji wartości drugiej osoby i zaczęliśmy nazywać w sobie uczucia złości, poniżenia, smutku, rozczarowania, lęku i wielu innych, to okazało się, że za tymi uczuciami kryją się niezaspokojone potrzeby kochania i bycia kochanym, bezpieczeństwa, uznania, bliskości, przynależności, ale także autonomii. Rozpoznawaliśmy, że przyczyny napięć tkwią przede wszystkim w każdym z nas, a nie tylko we współmałżonku, i że każde z nas ma do przepracowania w sobie świat swoich uczuć, potrzeb psychicznych, temperamentów, że konieczne jest przyjrzenie się swojej osobowości. Dlatego zaczęliśmy uczyć się zamiany komunikatów „ty”: „to twoja wina”, „przez ciebie to się wydarzyło”, „znowu mnie zawiodłaś” na komunikaty typu „ja”: to ja czuję się zawiedziony, zmartwiony, zraniony. A ty wcale nie miałeś czy nie miałaś intencji, żeby mnie zranić. To ja muszę sobie poradzić z moimi uczuciami.

Ta świadomość nie przyniosła od razu zbawiennych rezultatów, przyniosła jednak dystans do emocji własnych i drugiego z nas. Zmniejszyło się ostrze tych emocji. Przyszło odkrycie, że prawdziwa miłość nie kończy się wtedy, gdy przyjemne uczucia zmniejszają swoją intensywność, ale że prawdziwa miłość jako postawa często właśnie dopiero wtedy się zaczyna. Tego rodzaju doświadczenie pokazało, że u podstaw dialogu leży dojrzałość emocjonalna, którą warto w sobie pielęgnować, ćwiczyć, po prostu uczyć się jej. Wiedza o uczuciach pomogła w stosowaniu zasad dialogu.

Sama psychologia nie wystarczy

– Całą teorię, całą wiedzę psychologiczną, która kryła się za waszymi świadectwami, znam doskonale, bo jestem psychoterapeutą. A mimo to nie mogłem dogadać się ze swoją żoną. Dlatego tu razem przyjechaliśmy, przeżyliśmy coś na nowo i wyjeżdżamy z nadzieją, że więź między nami się poprawi – usłyszałem od jednego z uczestników na zakończenie rekolekcji. Przypominam sobie także inne małżeństwo psychoterapeutów, doskonale znających arkana psychologii komunikacji. To jednak wcale im nie pomagało w porozumieniu, wręcz przeciwnie – jeszcze bardziej się ranili. Na naszych rekolekcjach odkryli, jak sami powiedzieli, „psychologię z ludzką twarzą”. Ja bym powiedział: z Bożą twarzą. Bo w końcu źródłosłów pojęcia „psychologia” jest bardzo teologiczny: „psycho logia” to nauka o duszy. Ale żeby naprawdę była nauką o duszy, trzeba się otworzyć na przyjęcie łaski Bożej.

Skuteczne stosowanie naszych zasad dialogu byłoby niemożliwe bez otwarcia się na łaskę sakramentu małżeństwa, dzięki której zawsze można wrócić do słuchania, rozumienia, do podzielenia się sobą i przebaczenia. Nawrócić się do dialogu. Gdyby to były tylko ludzkie wskazania, to można by wszystkie drogowskazy psychologii komunikacji zrelatywizować, powiedzieć: „tak, ale”, „to nie dla nas”, „w naszym przypadku to się nie sprawdza”. To łaska Boża sprawia, że to się zawsze sprawdza, jeżeli się na nią otworzymy, a nie odrzucimy jej.

Sakrament małżeństwa realizuje się w dialogu

Zdaliśmy sobie sprawę z tego, że to, co proponujemy – doświadczenie dialogu i życie w dialogu na co dzień – to nic innego jak realizacja sakramentu małżeństwa w praktyce. Ilekroć bowiem bardziej słuchamy się nawzajem, niż mówimy, ilekroć bardziej rozumiemy się, niż oceniamy, i dzielimy się sobą, niż dyskutujemy – tyle razy rozwijamy lub odbudowujemy miłość, wierność i uczciwość małżeńską.

Łaska sakramentu małżeństwa nie tylko chroni małżeństwo przez dialog – dzięki niemu również buduje, rozwija, nadaje miłości dynamiki. Wszystkie rozmowy, impulsy i gesty miłości, w tym szczególnie więź seksualna, wszystko, co wchodzi w zakres komunikacji niewerbalnej, solidarna troska o siebie nawzajem zyskują wtedy wymiar absolutny, bezgraniczny, prowadzą do całkowitego daru z siebie, komunii osób. Sakrament nadaje dialogowi niezrelatywizowaną zdolność rozwijania miłości, wierności i uczciwości. Chrystus poprzez sakrament nieustannie do takiego dialogu zachęca, inspiruje go i wspiera. Ale ta łaska – jak pisał św. Tomasz z Akwinu – buduje na naturze. Dlatego zaczynamy od rozpoznawania naturalnych cech osobowości.

W definicji sakramentu jest jeszcze takie trudne słowo, a mianowicie, że jest to „znak związku”. Ja jeszcze uczyłem się: „znak widzialny”. Cóż jest tym znakiem sakramentu małżeństwa? Otóż jesteśmy nim my sami – mąż i żona. To my, udzielając sobie tego sakramentu przy ołtarzu, obdarowujemy się zdolnością miłowania się wzajemnie tą miłością, którą Chrystus umiłował Kościół. Ta zdolność miłowania ujawnia się w praktycznej zdolności do dialogu.

Warto inwestować w swoje małżeństwo

Uczenie się dialogu, z wykorzystaniem wskazań psychologii komunikacji, jest inwestycją w małżeństwo. Z taką inwestycją nie warto czekać, aż pojawi się kryzys. Małżeństwa często zwlekają z szukaniem pomocy i wiele z nich zgłasza się dopiero wtedy, kiedy uratowanie związku jest trudne, a czasem nawet niemożliwe. Dlatego zachęcamy małżeństwa, by nie zwlekały z przyjazdem na Spotkania Małżeńskie, by odkryły dar dialogu jako drogę wzajemnego poznawania siebie, drogę rozumienia, akceptacji i zaufania wtedy, gdy jest im dobrze razem ze sobą. To taki zastrzyk wzmacniający małżeństwo. Nigdy nie można powiedzieć, że nasz związek jest już na tyle doskonały, że nie można w nim nic umocnić, rozwinąć i nadać miłości większej dynamiki. Dlatego doświadczenie dialogu jest potrzebne małżeństwom szczęśliwym, cieszącym się wzajemnym zrozumieniem i miłością.

Wszelkie nasze zabiegi i starania, nauka dialogu, korzystanie z wiedzy psychologicznej – wszystko to jest nie tylko po to, abyśmy się mniej męczyli przez tych kilkanaście czy kilkadziesiąt lat wspólnego życia, które mamy przed sobą. Miłość, którą staramy się żyć w naszym małżeństwie, w naszej rodzinie, w całym środowisku, jest doświadczaniem i weryfikacją słów Pana Jezusa, że „królestwo Boże pośród nas jest”. Bo jest to Jego miłość, którą daje nam tu, na ziemi, przez swoją obecność pośród nas. Obecność Jezusa realizuje się w miłości, w naszym dialogu, w naszych relacjach. On nas umacnia przez sakrament małżeństwa, przez sakrament pojednania i pokuty, przez Eucharystię. Jest to zapowiedź tego królestwa, do którego zmierzamy – królestwa niebieskiego.

Sakrament małżeństwa jest więc nadprzyrodzoną więzią pomiędzy mężem i żoną, która realizuje się w ich codziennym dialogu, prowadzącym do jedności ze sobą i będącym drogą do świętości. – To naprawdę działa! – z niedowierzaniem, zaskoczeniem, ale i wielką radością, i poczuciem szczęścia mówią małżeństwa po uczestniczeniu w tym odkryciu sakramentu małżeństwa w codziennym życiu na Spotkaniach Małżeńskich. I to umacnia i odnawia ich wiarę w Boga. Bo rozpoznają, że On działa w ich życiu.