Już od pierwszych wieków chrześcijań­stwa wielcy mi­strzowie duchowości twierdzili, że Kościół narodził się z przebitego boku Chry­stusa. Natychmiast wypłynę­ła krew i woda. Nie jest rzeczą przypadku, że te dwa źródła wytrysnęły właśnie wtedy. Krew i woda stanowią bowiem dwa elementy tworzące Kościół. Ci, którzy już zostali dopuszczeni do świętych ob­rzędów, dobrze o tym wiedzą; mam na myśli tych, którzy zostali odrodzeni w wodzie chrztu i w po­karmie eucharystycznym z Ciała i z Krwi Chry­stusa. Wszystkie chrześcijańskie misteria wywodzą się z tego źródła. Kiedy więc zbliżasz wargi do tego kielicha, czyń to tak, jak gdybyś pił Przenajdroższą Krew z boku samego Chrystusa –  tak pisał św. Jan Chryzostom. Bok Chrystusa i Jego Najświętsze Serce przypominają nam o obecno­ści żywego Boga w ludzkich sercach złożonych w Sercu Jezusa.

Początki samego kultu Serca Jezusowego sięgają średniowiecza, kiedy w różnych miejscach zaczęto odprawiać poświęcone Mu nabożeństwo. Od XVII wieku kult ten objął już cały Kościół. Szczególną zasługę ma tutaj św. Małgorzata Maria Alacoque – "święta od Serca Jezusa" – oraz jej spowiednik, św. Jan Eudes. To właśnie ten kapłan jako pierwszy, za pozwoleniem biskupa Rennes we Francji, wprowadził w 1670 roku święto Serca Pana Jezusa we wszystkich domach założonego przez niego zgromadzenia misyjnego (eudystów). A dwa lata później otrzymał pozwolenie na odprawianie Mszy świętej o Sercu Pana Jezusa.

To jednak św. Małgorzata Maria Alacoque ze zgromadzenia sióstr wizytek jest dziś najbardziej znana za zasługi w rozpowszechnieniu kultu Najświętszego Serca Jezusowego w Kościele. W klasztorze  w Paray-le-Monial, gdzie mieszkała, Chrystus wielokrotnie objawiał jej swoje Serce, a Jego czcicielom obiecywał  – za pośrednictwem Małgorzaty – liczne łaski. Podczas ostatniego z tych objawień, 10 czerwca 1675 roku, właśnie w piątek po oktawie Bożego Ciała, Jezus powiedział do zakonnicy: Oto Serce, które tak bardzo umiłowało ludzi, że nie szczędziło niczego aż do zupełnego wyniszczenia się dla okazania im miłości, a w zamian za to doznaje od większości ludzi tylko gorzkiej niewdzięczności, wzgardy, nieuszanowania, lekceważenia, oziębłości i świętokradztw, jakie oddają mu w tym Sakramencie Miłości. Dlatego żądam, aby pierwszy piątek po oktawie Bożego Ciała był odtąd poświęcony jako osobne święto ku czci Mojego Serca i na wynagrodzenie Mi przez komunię i inne praktyki pobożne zniewag, jakich doznaję.

Od tego czasu Watykan zaczął otrzymywać coraz więcej próśb o zatwierdzenie kultu i święta Serca Pana Jezusa w Kościele powszechnym. Po długich i dokładnych badaniach Stolica Apostolska uznała wspomniane objawienia za autentyczne. W 1765 roku papież Klemens XIII zatwierdził to święto i wyznaczył dzień jego obchodzenia – zgodnie z żądaniem, które Jezus przedstawił św. Małgorzacie Marii – na piątek po oktawie Bożego Ciała. 31 grudnia 1899 roku Pius IX oddał Sercu Jezusowemu w opiekę rodzaj ludzki i cały Kościół. Z kolei Pius XI – encykliką "Miserentissimus Redemptor" z 1928 roku – dodał do tego święta oktawę. Natomiast Pius XII w 1956 roku opublikował encyklikę "Haurietis aquas", poświęconą czci Serca Jezusowego.

Teksty liturgiczne dzisiejszej uroczystości koncentrują się na Bożej miłości, której Serce Jezusa jest najpełniejszym symbolem.

Dziś nie obowiązuje wstrzemięźliwość od pokarmów mięsnych.