Niedziela Palmowa czyli Męki Pańskiej

Liturgia tego dnia ma podwójny charakter – wspominamy radość z triumfalnego wjazdu Chrystusa do Jerozolimy oraz Jego męczeńską śmierć na krzyżu. Wyraża to także kolor szat liturgicznych. Nie używa się – tak jak w pozostałe niedziele Wielkiego Postu – koloru fioletowego, a czerwony. Jest to zarówno symbol męki jak i godności królewskiej.

Szósta niedziela Wielkiego Postu nazywana jest Niedzielą Palmową od gałązek oliwnych, które słano przed Jezusem wjeżdżającym na osiołku do Jerozolimy, a które wydarzenia wspominane są w czasie liturgii tego dnia. Na tę liturgię wierni przynoszą gałązki oliwne lub palmowe a w Polsce bardzo często witki wierzbowe albo tradycyjne palemki z barwionych traw i zbóż oraz suszonych kwiatów. Zwyczaj święcenia palm wprowadzono do liturgii w XI w.

Szósta niedziela Wielkiego Postu nazywana jest także Niedzielą Męki Pańskiej, ponieważ w czasie Liturgii Słowa odczytuje się albo śpiewa z podziałem na role opis Męki Pańskiej według zapisu jednego z ewangelistów synoptycznych.

Wielki Poniedziałek

W tym dniu, w czasie Mszy Świętej, słyszymy Janowy opis namaszczenia Jezusa w Betanii oraz proroctwo Izajasza o Słudze Bożym ofiarowanym za zbawienie świata. Formularz mszalny z tego dnia też już nam przypomina o męce Chrystusa, która uwalnia nas od potępienia i daje nam życie wieczne.

Poniedziałek w Wielkim Tygodniu to też czas bardziej przyziemnych świątecznych przygotowań: zakupów, porządków domowych, itp. To wszystko jest ważne i ma swoje znaczenie dla atmosfery zbliżających się Świąt Wielkanocnych. W tym całym ferworze nie zapomnijmy jednak o przygotowaniu nas samych na spotkanie z cierpiącym, leżącym w grobie i wreszcie zmartwychwstałym Chrystusem. Znajdźmy czas na sakrament pokuty i pojednania oraz na krótką choćby lekturę Pisma Świętego.

Wielki Wtorek

W liturgii słowa słyszymy dziś dwie smutne zapowiedzi: zdrady Judasza i zaparcia się Piotra. Obu Apostołów cechuje pewność siebie, która staje się groźna zwłaszcza wtedy, gdy człowiek chce osiągnąć zbawienie o własnych siłach. A odkupienie jest przecież darem. Człowiek nie jest w stanie zbawić siebie, ani zbawić kogoś innego. To Bóg zbawia człowieka.

Doświadczył tego złoczyńca powieszony na krzyżu, po prawej stronie Jezusa. Wcześniej szydził z Niego, ale w ostatniej chwili wyraził skruchę i się nawrócił. Ukrzyżowany Jezus nagrodził go za to obietnicą przyjęcia do raju. Kościół katolicki nazywa go Dobrym Łotrem i właśnie w Wielki Wtorek, obchodzi jego wspomnienie.

Legenda podaje, że krzyż Dobrego Łotra odnaleziono wraz z krzyżem Jezusa i czczono jako relikwię. Część krzyża dotarła do klasztoru bizantyjskiego w Nikozji, część do Bolonii, a jeszcze inna część – poprzeczna belka – znajduje się w bazylice Santa Croce di Gerusalemme w Rzymie. Kolejna legenda przedstawia Dobrego Łotra jako rozbójnika, który pomógł Świętej Rodzinie w ucieczce z Egiptu i widział w swoim nawróceniu nagrodę za tamten czyn.

Dobry Łotr jest uznawany za patrona skazanych na śmierć, więźniów (od 2009 roku obchodzimy tego dnia Dzień Modlitw za Więźniów), kapelanów więziennych czy też pokutujących i nawróconych grzeszników, ponieważ jest on wzorem doskonałego żalu za grzechy.

Wielka Środa

Czwarty dzień Wielkiego Tygodnia to czas, w którym apostołowie przygotowywali się do święta Paschy, które miało się odbyć następnego dnia. Nasza uwaga skupia się w tym dniu na zdradzie Judasza, który wydał swego Mistrza za 30 srebrników, czyli 30 hebrajskich sykli. To tyle, ile zwykły robotnik zarobił przez cztery miesiące pracy. Tyle kosztowała Judaszowa zdrada.

Związek Judasza z Wielką Środą jest obecny w polskiej tradycji (obecnie już praktycznie tylko na Podkarpaciu) także poprzez tzw. judaszki, czyli "wieszanie" niewiernego apostoła. Zwyczaj ten polega na wykonaniu słomianej kukły, wyobrażającej Judasza, do której przypina się woreczek z 30 kawałkami szkła, symbolizującymi srebrniki. Tak przygotowaną kukłę zrzuca się z najwyższego domu w danej miejscowości czy też z kościelnej wieży, a następnie jest ona włóczona po ulicach, szarpana i okładana kijami. To, co zostało ze słomianej postaci Judasza, jest palone lub topione.

W Wielką Środę w kościołach, po ostatniej Mszy Świętej, usuwa się z naczyń wodę święconą.

Wielki Czwartek

W Wielki Czwartek wspominamy w Kościele ustanowienie przez Chrystusa, podczas Ostatniej Wieczerzy, sakramentów kapłaństwa i Eucharystii. Wieczerza, którą Jezus spożył tego dnia z apostołami, była tradycyjną ucztą paschalną, przypominającą wyjście Izraelitów z niewoli egipskiej.  O tej żydowskiej tradycji słyszymy w pierwszym czytaniu na Mszy Wieczerzy Pańskiej. Chrystus nadał tej uczcie nowy sens mówiąc, że poświęcony chleb jest Jego Ciałem, a wino jest Jego Krwią. Równocześnie nakazał apostołom: "To czyńcie na Moją pamiątkę". Tradycja upatruje w tych słowach ustanowienie służebnego kapłaństwa poprzez włączenie apostołów i ich następców w jedyne kapłaństwo Chrystusa.

Rano, w kościołach katedralnych na całym świecie, biskup diecezjalny wraz ze swoimi prezbiterami odprawia Mszę Krzyżma. Podczas niej święci się oleje (chorych i krzyżmo), które przez cały następny rok służą przy udzielaniu sakramentów chrztu, bierzmowania, święceń kapłańskich oraz namaszczenia chorych. Wszyscy kapłani odnawiają też przyrzeczenia złożone w dniu swoich święceń. Msza Krzyżma jest wyrazem jedności duchowieństwa diecezji ze swoim biskupem.

Wieczorem w kościołach parafialnych Mszą Wieczerzy Pańskiej rozpoczyna się Święte Triduum Paschalne. Podczas uroczystego śpiewu hymnu Chwała na wysokości Bogu, którego nie było przez cały Wielki Post, biją wszystkie dzwony, które następnie milkną i zabrzmią ponownie (podobnie jak organy) podczas liturgii Wigilii Paschalnej. Po homilii główny celebrans (tego dnia powinien to być przełożony danej wspólnoty - biskup, proboszcz, przeor) umywa nogi dwunastu mężczyznom. Po zakończeniu liturgii z ołtarza zdejmuje się świece, mszał, krzyż i obrusy. Opróżnia się też tabernakulum, a Najświętszy Sakrament zostaje procesyjnie przeniesiony do kaplicy adoracji, zwanej "ciemnicą" (na pamiątkę uwięzienia Jezusa po Ostatniej Wieczerzy).

W pierwotnym Kościele w Wielki Czwartek odprawiano jeszcze jedną Mszę - dla pojednania  grzeszników z Kościołem.

Wielki Piątek

Drugi dzień Świętego Triduum Paschalnego, w którym wspominamy śmierć Chrystusa na krzyżu. W Wielki Piątek katolików obowiązuje post ścisły. Jest to jedyny dzień w roku, kiedy nie odprawia się Mszy Świętej. Najważniejszym punktem Wielkiego Piątku jest wieczorna Liturgia Męki Pańskiej. W kościołach oraz na ulicach miast ma też miejsce Droga Krzyżowa. Co roku to nabożeństwo prowadzi również papież w rzymskim Koloseum - miejscu męczeństwa wielu chrześcijan.

Liturgia Męki Pańskiej skoncentrowana jest na Chrystusowym Krzyżu. W tym dniu obowiązuje czerwony kolor szat liturgicznych. W liturgii Słowa Bożego słyszymy proroctwo Izajasza o Cierpiącym Słudze Jahwe, fragment Listu do Hebrajczyków, a przede wszystkim opis Męki Pańskiej według św. Jana. Po homilii ma miejsce uroczysta modlitwa wiernych, w której Kościół modli się za siebie i cały świat, o jedność chrześcijan, za Żydów i za niewierzących.

Centralnym punktem tej liturgii jest adoracja krzyża, z którego przy śpiewie "Oto drzewo Krzyża, na którym zawisło zbawienie świata" i odpowiedzi ludu "Pójdźmy z pokłonem" zdejmuje się fioletową zasłonę.

Na zakończenie odbywa się procesja do Grobu Pańskiego z Najświętszym Sakramentem, który wystawia się do adoracji w monstrancji okrytej welonem, symbolizujący całun, w który owinięte było ciało Jezusa.

W wielu miejscach na świecie (głównie w Ameryce Południowej), a także w niektórych polskich sanktuariach odbywają się wielkopiątkowe misteria Męki Pańskiej.

Wielka Sobota:

To dzień czuwania i modlitwy przy Bożym grobie, gdzie złożono Ciało Chrystusa. Kościół zaleca na ten dzień post od pokarmów mięsnych aż do Wigilii Paschalnej, który wyraża żałobę apostołów zapowiedzianą przez Chrystusa "Przyjdzie czas, kiedy zabiorą im pana młodego, i wtedy, w owe dni, będą pościli" (Łk 5, 35).

Tradycją Wielkiej Soboty jest święcenie pokarmów, które znajdą się na wielkanocnym stole: przede wszustkim chleba (na pamiątkę tego, którym Jezus nakarmił tłumy na pustyni), mięsa (jako wspomnienie baranka, którego Jezus spożywał z uczniami podczas Ostatniej Wieczerzy) oraz jajek – symbolu nowego życia.

Po zachodzie słońca rozpoczyna się Wigilia Paschalna Zmartwychwstania Pańskiego. Wciąż niestety w wielu kościołach początek tej liturgii ma miejsce jeszcze za dnia.

Składa się ona z czterech części. Pierwszą z nich jest liturgia światła. Na zewnątrz kościoła zostaje poświęcony ogień, od którego zapala się woskowy paschał – symbol zmartwychwstałego Chrystusa. Na paschale kapłan żłobi znak krzyża, wypowiadając przy tym słowa: "Chrystus wczoraj i dziś, początek i koniec, Alfa i Omega. Do Niego należy czas i wieczność, Jemu chwała i panowanie przez wszystkie wieki wieków. Amen". Umieszcza się tam także pięć ozdobnych czerwonych gwoździ, symbolizujących rany Chrystusa.

Następnie zapalony paschał wnosi się w uroczystej procesji do ciemnego kościoła. Kapłan lub diakon niosący paschał trzykrotnie wznosi okrzyk "Światło Chrystusa", po którym wierni odpowiadają "Bogu niech będą dzięki". Za drugim razem kościół zostaje rozświetlony światłem świec zapalonych od paschału. Na koniec tej części liturgii śpiewa się uroczyste orędzie paschalne, tzw. Exultet.

Po nim ma miejsce liturgia słowa, dłuższa niż zazwyczaj. W dziewięciu czytaniach (siedmiu ze Starego Testamentu i dwóch z Nowego Testamentu) zawarta jest cała historia zbawienia –  od stworzenia świata do opowieści o zmartwychwstaniu Jezusa. Po każdej lekcji i psalmie główny celebrans odmawia specjalną modltwę.

Przed ósmym czytaniem (epistołą - z listu św. Pawła do Rzymian) śpiewa się uroczyście hymn Chwała na wysokości Bogu, podczas którego rozbrzmiewają dzwony milczące od Wielkiego Czwartku. Natomiast przed Ewangelią ma miejsce – po raz pierwszy od wtorku przed Środą Popielcową – uroczysty śpiew Alleluja.

Po homilii rozpoczyna się trzecia część Wigilii Paschalnej – liturgia chrzcielna. Śpiewana jest litania do Wszystkich Świętych, błogosławi się wodę, która przez cały rok będzie służyła do sakramentu chrztu oraz odnawia się przyrzeczenia chrzcielne. Tam, gdzie są obecni katechumeni, udziela się im sakramentów inicjacji chrześcijańskiej: chrztu, bierzmowania i pierwszej Komunii świętej.

Następnie rozpoczyna się ostatnia część, czyli liturgia eucharystyczna, która przebiega jak w czasie każdej Mszy Świętej.

Końcowym elementem Wigilii Paschalnej jest procesja rezurekcyjna, która odbywa się po zakończeniu liturgii albo o świcie w Niedzielę Wielkanocną. Procesja ta pierwotnie obchodziła cmentarz, który zwykle znajdował się w pobliżu kościoła, by oznajmić leżącym w grobach, że Chrystus zmartwychwstał i zwyciężył śmierć.