Barbara jest jedną z ulubionych świętych, ale nie ma historycznych dowodów, że istniała naprawdę. Jej życiorysy opierają się w dużym stopniu na legendach. Jeden z przekazów mówi, że była córką bogatego kupca w Nikomedii nad Morzem Marmara (dzisiejsza Turcja) i miała ponieść śmierć męczeńską w 306 r. za to, że mimo ostrzeżeń nie chciała się wyrzec wiary w Trójcę Świętą. Z tego powodu często jest przedstawiana na ilustracjach na tle symbolicznej wieży więziennej o trzech oknach.

Według wielu podań Barbarze, uwięzionej i skazanej przez ojca na śmierć przez ścięcie, udało się uciec z wieży, ojciec jednak zdołał ją schwytać i kazał ściąć. Za to wkrótce potem sam zginął rażony piorunem. Jego córka natomiast tuż przed śmiercią miała otrzymać zapewnienie, że nikt, kto ją będzie wspominał, nie umrze bez sakramentów.

Kult św. Barbary trwa nieprzerwanie w wielu krajach i środowiskach. W ikonografii najczęściej przedstawia się ją w długiej szacie z pasem na biodrach, z nakrytą głową, w koronie lub czepcu, trzymającą kielich z hostią, miecz lub – symbolizujące męczeństwo – strusie pióra. Zawsze też w tle pojawia się trzyokienna wieża. Niekiedy przedstawiana jest z pochodnią, a to dlatego, że – jak głosi legenda – przed ścięciem oprawcy przypalali ją pochodniami.

Górnicy obrali ją za swoją patronkę, ponieważ uciekając z więzienia, przecisnęła się przez skalną szczelinę.