Każdy z was, młodzi przyjaciele, znajduje też w życiu jakieś „Westerplatte”. Jakiś wymiar zadań, które musi podjąć i wypełnić. Jakąś słuszną sprawę, o którą nie można nie walczyć. Jakiś obowiązek, powinność, od której nie można się uchylić. Nie można „zdezerterować”. Wreszcie - jakiś porządek prawd i wartości, które trzeba „utrzymać” i „obronić”, tak jak to Westerplatte, w sobie i wokół siebie. Tak, obronić – dla siebie i dla innych.

Jan Paweł II, Przemówienie na Westerplatte, 1987.

Pod koniec lat trzydziestych XX wieku, w związku z zaostrzeniem się sytuacji politycznej w Europie młodzież polska kierowana była na specjalne kursy przysposobienia wojskowego. W lecie 1937 roku Karol Wojtyła przebywał na letnim obozie wojskowym dla młodzieży. Odbył także państwową służbę przy budowie drogi w Zubrzycy Górnej. W czasie studiów odebrał ekwipunek na kolejne szkolenie, a w lipcu 1939 roku przebywał na Społecznym Obozie Legii Akademickiej w Ożomli k. Sądowej Wiszni. Akademicki ruch wojskowy powstał w latach dwudziestych ubiegłego stulecia. Pierwsze oddziały tworzył Uniwersytet Warszawski, a także Politechnika Warszawska, później Uniwersytet Jagielloński.

W początkowym okresie wojny Karol Wojtyła wstąpił do organizacji podziemnej Unia, na czele której stał filozof i poeta, Jerzy Braun. Federacja Organizacji Narodowo-Katolickich Unia to konspiracyjne zrzeszenie o charakterze światopoglądowym i ideowo–wychowawczym opartym o wartości chrześcijańskie, powołane na przełomie lat 1939/40. Unia miała silnie oparcie w Kurii Krakowskiej i w sferach ziemiańskich oraz kulturalnych. Wydawała pisma konspiracyjne: "Kultura Jutra" oraz "Naprzód". W sferze kultury prowadziła między innymi prace studyjne Instytutu Europy Środkowej oraz wykłady Wszechnicy Narodowej.  W 1942 struktury zbrojne Unii podporządkowane zostały Armii Krajowej. Odłamem młodzieżowym kierował między innymi Wojciech Żukrowski, kolega Karola Wojtyły. W strukturach organizacji byli również: Pola Gojawiczyńska, Stefan Jaracz, Zofia Kossak-Szczucka, Kazimierz Kumaniecki, Juliusz Osterwa, Kazimierz Studentowicz, Jerzy Turowicz i Kazimierz Wyka. W swoim programie Unia łączyła religię, filozofię, postulaty socjalne i ekonomiczne, zagadnienia ustrojowe i politykę. Wypracowała „doktrynę unionizmu", która była syntezą katolicyzmu i filozofii polskiej, a oparta była, według słów Jerzego Brauna: na unii człowieka z Bogiem, człowieka z człowiekiem, narodu z narodem. Unia zajmowała się także ochroną obywateli żydowskiego pochodzenia przed zagładą. Dr Joseph Lichten w imieniu żydowskiej organizacji dziękował za nią Papieżowi. W roku 1942, po podjęciu przez Karola Wojtyłę studiów w seminarium duchownym, został on zwolniony z przysięgi przez Stanisława Bukowskiego, który wcześniej tę przysięgę od niego przyjmował.   Karol Wojtyła nigdy nie czuł się dobrze w mundurze i z karabinem. Traumatyczne doświadczenia wojenne pomogły mu wypracować zdecydowane stanowisko w sprawach militarnych. Jako Jan Paweł II podkreślał: państwa doszły do przekonania, że aby zagwarantować powszechne bezpieczeństwo oraz utrzymać klimat zaufania, międzynarodowa społeczność narodów musi przyjąć pewne uniwersalne reguły współistnienia, znajdujące zastosowanie w każdych okolicznościach. Reguły te stanowią nie tylko nieodzowny punkt odniesienia i warunek harmonijnej współpracy międzynarodowej, ale także cenne dziedzictwo, które należy chronić i rozwijać. W przeciwnym razie zapanuje prawo dżungli, czego konsekwencje łatwo jest przewidzieć.