Szopki oceniane są przez Sąd Konkursowy w ramach czterech kategorii wiekowych (dzieci, młodzież, seniorzy oraz całe rodziny) oraz czterech grup wielkości (duże, średnie, małe i miniaturowe). W trakcie obrad jury ocenia: tradycyjność, architekturę, kolorystykę, lalki i narracyjność, elementy ruchome i światło, nowatorstwo, dekoracyjność i ogólne wrażenie estetyczne. Uroczystość ogłoszenia wyników Konkursu z rozdaniem nagród odbywa się w niedzielę następującą po pierwszym czwartku grudnia.

Krakowskie tradycje szopkarskie sięgają korzeniami XIX wieku. W tamtym czasie wykonywaniem szopek trudnili się rzemieślnicy z ówczesnych przedmieść Krakowa. Większe szopki pełniły funkcję przenośnego teatrzyku, który w okresie świątecznym przy wtórze odgrywanej na żywo muzyki gościł w domach zamożnych krakowskich rodzin. Mniejsze rękodzieło chętnie nabywali mieszczanie, którzy ozdabiali nim swoje domy i obdarowywali najbliższych. Współczesna szopka straciła część swoich znaczeń obrzędowych, lecz nieodmiennie zachwyca kunsztem i precyzją wykonania, pomysłowością twórców, wizją artystyczną, w której kontemplacja religijna spotyka się z miłością do Krakowa. 

Twórcami szopek są osoby w różnym wieku i o różnym statusie zawodowym. Niektórzy pochodzą z rodzin, w których tradycje szopkarskie sięgają pokoleń. Przygotowania do konkursu niejednokrotnie trwają wiele miesięcy, a nawet lat. Konstrukcje szopek najczęściej wykonane są z drewna, dykty i tektury, a do ich ozdabiania wykorzystuje się kolorowy papier, bibułę i staniol – wielokolorową, błyszczącą, metaliczną folię. Architektura szopek nawiązuje do zabytkowej architektury Krakowa i stanowi jej twórczą interpretację, w której wyraża się wyobraźnia artystów. Najczęściej wykorzystywane są motywy kościoła Mariackiego, kaplicy Zygmuntowskiej na Wawelu, Barbakanu, Sukiennic, Bramy Floriańskiej. Tożsamość szopki podkreślają symbole Krakowa i Polski: monogram K, orzeł w koronie, flagi biało-niebieska i biało-czerwona. Centralne miejsce w szopce zajmuje scena Bożego Narodzenia. Oprócz Świętej Rodziny w szopkach umieszczane są postacie ewangeliczne: Trzej Królowie, Pastuszkowie ze swoją trzodą, Aniołowie grający na instrumentach, król Herod, jak również postacie z krakowskich legend: Lajkonik z włóczkami, Pan Twardowski na księżycu, Smok Wawelski. Szopkę zaludniają postacie ważne dla historii Polski: Kościuszko z kosynierami, błazen Stańczyk, Jan Paweł II, królowie i biskupi, a także anonimowi rycerze, żacy oraz figury charakterystyczne dla obrzędowości ludowej: Śmierć, Diabeł, kolędnicy z Turoniem, Żyd, roztańczone pary w strojach krakowskich i góralskich. Nie brak też postaci aktualnych, w tym osób znanych z popkultury, jak choćby popularnych sportowców, polityków, działaczy społecznych, duchownych, artystów, jak również twórców szopek, członków Sądu Konkursowego, pracowników MHK.